Coğrafi Konum:Herhangi bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu alana coğrafi konum denir.

A. ÖZEL KONUM

Herhangi bir yeri diğer yerlerden ayıran, sahip olduğu kendine has özelliklerin tümüne özel konum denir.

Türkiye’nin Özel Konumu ve Sonuçları

Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerde bulunur.

Farklı kültürlerin kurulduğu, Dünya’nın en eski kültür hazinelerine sahiptir.

Dünya’da en fazla petrol çıkaran ülkelere komşudur.

Üç tarafı denizlerle çevrilidir ve yeryüzü şekilleri çeşitlidir.

Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir.

Türkiye’nin ortalama yükseltisi fazladır. (Yaklaşık 1132 m)

Yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artmaktadır.

Zengin yeraltı kaynaklarına sahiptir.

B. MATEMATİK KONUM

Herhangi bir yerin, Dünya üzerinde bulunduğu alanın, enlem ve boylam dereceleriyle belirtilmesine matematik konum denir.

TÜRKİYE’NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI

Türkiye, 36° – 42° Kuzey paralelleri ile 26° 45° Doğu meridyenleri arasında yer alır. Diğer bir ifadeyle, Türkiye Ekvator’un kuzeyinde ve Greenwich’in doğusunda bulunan bir ülkedir. Türkiye’nin matematik konumunun sonuçları şöylece sıralanabilir:

Doğu – batı istikametinde 76 dakika yerel saat farkı bulunur.

Aynı anda tek ortak saat kullanılır. Çünkü doğu – batı yönünde fazla geniş değildir.

Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla gelmez.

İki meridyen arası uzaklık yaklaşık olarak 85 – 86 km dir.

Orta kuşakta yer alır.

Mevsimler belirgin olarak görülür.

Kışın cephesel yağışlar fazladır.

Güneyden kuzeye gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür.

Güneyden kuzeye gidildikçe cisimlerin gölge boyu uzar.

Güneyden kuzeye gidildikçe gece – gündüz süreleri arasındaki fark artar.

Kuzeyden esen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esen rüzgârlar sıcaklığı yükseltir.

Dağların güney yamaçları daha sıcaktır. Buna bağlı olarak güney yamaçlarda yerleşmeler fazladır.

Bir cismin öğle vakti gölgesi daima kuzeydedir.

Geoit:Dünya’nın kendine has( Kutuplarda basık Ekvator’da şişkin) şekline denir.

PARALEL (ENLEM)

Ekvator’a paralel olarak çizildiği varsayılan hayali çemberlere paralel denir.

Paralel çemberlerinin, Başlangıç paraleline (Ekvator) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise enlem denir. Enlem ve paralel birbirlerinin yerine kullanılırlar.

Paralellerin Özellikleri

Ekvator’un 90 kuzeyinde, 90 da güneyinde olmak üzere, toplam 180 paralel bulunur.

Başlangıç paraleli Ekvator’dur.

En büyük paralel dairesi Ekvator’dur.

Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. Buna karşılık paralel numaraları büyür.

90° paralelleri nokta halindedir.

Paraleller birbirleriyle kesişmezler, birleşmezler.

Paraleller doğu – batı doğrultusunda uzanırlar.

Ardışık iki paralel arası uzaklık yaklaşık olarak 111 km dir. Bu uzaklıktan yararlanarak kuzey güney doğrultusunda ve aynı meridyen üzerinde bulunan iki nokta arasındaki uzunluk hesaplanabilir.

MERİDYEN (BOYLAM)

Bir kutuptan diğer kutba ulaşan, paralelleri dik açıyla kesen hayali yarım çemberlere meridyen denir.

Meridyenlerin, Başlangıç meridyenine (Greenwich) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise boylam denir. Meridyen ve boylam birbirlerinin yerine kullanılırlar.

Meridyenlerin Özellikleri

Başlangıç meridyeninin 180 doğusunda, 180 de batısında olmak üzere, toplam 360 meridyen vardır.

Başlangıç meridyeni İngiltere’nin başkentindeki Greenwich istasyonundan geçen meridyendir.

Ekvator üzerinde iki meridyen arası uzaklık 111 km dir. Kutuplara doğru gidildikçe bu uzaklık azalır. Türkiye üzerinde ise iki meridyen arası uzaklık, yaklaşık olarak 85 – 86 km dir.

Bütün meridyenlerin boyları birbirine eşittir.

Aynı meridyen üzerinde bulunan bütün noktaların (Güneş karşısından aynı anda geçtiklerinden) yerel saatleri aynıdır.

Meridyen dereceleri Greenwich’ten doğuya ve batıya gidildikçe büyür.

Meridyenler kuzey – güney doğrultusunda uzanır.

Bütün meridyenler kutuplarda birleşirler.

Meridyenler bir paralel boyunca birbirlerinden eşit uzaklıkta bulunurlar.

Ardışık iki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır.

Bazı paraleller özel isimler alırlar. 

•0° paraleli Ekvator 

•23° 27’ kuzey paraleli Yengeç Dönencesi

•23° 27’ güney paraleli Oğlak Dönencesi

•66° 33’ kuzey paraleli Kuzey Kutup Dairesi

•66° 33’ güney paraleli Güney Kutup Dairesi

•90° kuzey paraleli Kuzey Kutup Noktası

•90° güney Paraleli Güney Kutup Noktası

Harita: Yeryüzünün tamamının ya da bir bölümünün, kuşbakışı görünüşünün, belli bir ölçek dahilinde küçültülerek, bir düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen çizime harita denir.

Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için gerekli olan koşullar şunlardır:

1. Kuşbakışı olarak çizilmiş olması

Haritası çizilen alanın tam tepeden görünüşü kuşbakışı olarak adlandırılır. Haritaların çiziminde tepeden görünüm sağlanamaz ise yeryüzü şekillerinin biçimlerinde, boyutlarında ve birbirlerine göre uzaklıklarında değişmeler olur.

2. Ölçekli olması 

Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir. Bir başka ifade ile harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara olan oranıdır. Yer şekillerinin biçimleri ve boyutları, oldukları gibi aktarılamadığı için, belli bir ölçek dahilinde küçültülmesi gereklidir. Ölçek iki şekilde gösterilir.

a. Kesir ölçek: Küçültme oranı kesirli sayılarla ifade edilen ve haritalarda en çok kullanılan ölçeklerdir. 1/500, 1/5.000, 1/50.000, 1/500.000 gibi.

Kesir ölçeklerde pay her zaman 1 dir. Paydada yer alan sayı ise, haritası çizilen alanın kaç defa küçültüldüğünü gösterir.

b. Çizik (Grafik) Ölçek: Eşit dilimlere ayrılmış bir çizgi üzerinde harita üzerindeki uzunlukların gerçek uzunluklara oranının gösterildiği ölçeklerdir.

Herhangi bir yerin, kuşbakışı görünüşünün ölçeksiz ve kabataslak olarak bir düzleme aktarılmasına kroki denilmektedir. Harita ile kroki arasındaki fark, krokinin ölçeksiz, haritanın ise ölçekli olmasıdır.

3. Bir düzleme aktarılmış olması

Dünya’nın kutuplardan basık, Ekvator’dan şişkin kendine has küresel bir şekli vardır. Dünya’nın küresel yüzeyi düzleme aktırılırken bazı güçlüklerle karşılaşılır. Bunun nedeni, küresel yüzeyin düzleme aktarılmasının geometrik açıdan imkânsız olmasıdır. Buna bağlı olarak haritalar çizilirken, kara ve denizlerin yerküre üzerindeki biçimleri ve genişlikleri tam olarak yansıtılamamakta ve boyutlarında gerçeğe uymayan bozulmalar olmaktadır. Haritalarda görülen ise, gerçeğin az ya da çok benzeridir.

HARİTA ÇEŞİTLERİ 

A. KULLANIM AMAÇLARINA GÖRE HARİTALAR 

1. İdari ve Siyasi Haritalar 

Ülkelerin başka ülkelerle olan sınırlarının gösterildiği haritalara siyasi haritalar adı verilirken, ülkelerin kendi içerisindeki illeri, eyaletleri, bölgeleri gösteren haritalara idari  harita denir.

2. Beşeri ve Ekonomik Haritalar 

Nüfus, göç, yerleşme, tarım, hayvancılık, sanayi, turizm, vb. dağılışını gösteren haritalardır.

3. Fiziki Haritalar 

Yeryüzü şekillerinin fiziki yapısını, dağılış ve yükseltilerini gösteren haritalardır.

4. Özel Haritalar 

Belirli bir konu için özel olarak hazırlanan haritalardır. (Jeomorfoloji, meteoroloji, toprak haritaları gibi.)

. ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR 

1- Plânlar: Ölçeği 1/20.000′e kadar olan haritalardır. Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir.

2. Büyük Ölçekli Haritalar :Ölçeği 1/200.000′e kadar olan haritalardır.

3. Orta Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır.

4. Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçeği 1/500.000 den daha küçük olan haritalardır. Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir.

Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:

– Paydası büyüktür.

– Geniş alanları gösterir.

– Ayrıntıyı gösterme gücü azdır.

– Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlar.

Payda büyüdükçe ölçek küçülür. Payda küçülürse ölçek büyür.Ölçek küçüldükçe (Payda büyüdükçe) haritanın ayrıntısı azalır.Ancak gösterilen alan büyür.

Ölçek  büyüdükçe(Payda küçüldükçe) haritanın ayrıntısı artar..Ancak gösterilen alan küçülür.

HARİTA PROBLEMLERİ

Harita problemlerinde en çok km’yi cm’ye veya cm’yi km’ye çevirme işlemi vardır. Bunun için, cm’yi km’ye çevirirken 5 sıfır silinir. Km’yi cm’ye çevirirken de 5 sıfır eklenir.

  Uzunluk Problemleri

Kısaltmalar;

G.U. = Gerçek Uzunluk

H.U. = Haritadaki Uzunluk

Ölç. P. = Ölçeğin Paydası

Gerçek Uzunluk= Harita U. x ölçek Paydası

                            Gerçek uzunluk

Harita Uzunluğu=——————–

                            Ölçeğin Paydası

Örnek:1/200.000 ölçekli haritada 16cm ile ölçülen bir uzunluk gerçekte kaç km’dir?  

G.U= 16×200.000=3.200.000cm=32 km

Örnek2: Gerçekte 250 km  olan bir yol 1/1.250.000 ölçekli haritada kaç cm ile gösterilir?  

Örnek3:İstanbul Ankara arası 600 km dir.Bu mesafe haritada 40 cm olarak gösterilmektedir.Bu haritanın ölçeğini bulunuz.             40                      1

Ö:?                Ö:————— :—————-

HU:40cm            60.000.000    1.500.000

GU:600km :60.000.000cm

Çizik Ölçeği Kesir Ölçeğe Çevirme

15   0      15     30    45      60     75km

—————————————–90km

90km:9.000.000 cm

6 bölme var.Toplam 90 km.

          6                  1

Ö:————— :————–

     9.000.000        1.500.000

KITALAR

Eski Dünya Kıtaları

Asya ( Yüzölçüm ve nüfusu en fazla),Avrupa,Afrika

Yeni Dünya Kıtaları

Amerika(Kuzey ve Güney),Avustralya(Okyanusya-En küçük),Antarktika(Uzak ve soğuk olduğundan nüfus yok)

*Dünyanın %71’i su %29’ karadır.

*Kuzey yarımkürede karalar daha fazla yer kapladığından daha sıcak ve gelişmiştir.

OKYANUSLAR

-Büyük Okyanus

-Atlas Okyanusu

-Hint   Okyanusu

*Haritalarda  dağlar kahverengi,alçak yerler yeşil,çöller noktalı sarı,sular mavi ile gösterilir.

Değişik Yerler Farklı Yaşamlar: İnsanlar yaşadığı çevrenin iklimi, bitki örtüsü oradaki yaşamı etkiler. İnsanlar oradaki iklime göre giyinir. Oradaki bitkilere göre ticareti gelişir.

Dünyadaki bazı iklimler:

1- Çöl İklimi: Genelde gündüzleri sürekli sıcaktır. Geceleri soğuk rüzgarlar eser.

2- Ekvator İklimi: Ekvator çevresinde görülen iklim yaz kış çok sıcaktır. Soğuk kış ayları yaşanmaz.Burada yaşayan birinin kışlık elbiseye, yakacağa ihtiyacı yoktur.

3- Kutup İklimi: Bu iklim kutuplar çevresinde görülür. Yaz kış çok soğuktur. Kar ve buz yerden hemen hemen hiç kalkmaz.

4- Muson İklimi: Daha çok dönenceler ile ekvator arasında görülen iklimdir. Bu iklim yazları sıcak ve aşırı yağışlıdır. Bu bölgelerde sık sık sel baskınları yaşanır. Asya’da Bangladeş çevresinde görülür.

5-Tundra İklimi:Kutupların aşağısında görülür.1-2 ay hariç karlarla kaplıdır.

AKDENİZ İKLİMİ

Akdeniz İklimi: Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. Yaz aylarında sıcaklık yüksektir. Yaz aylarında yağış yoktur. Kuraklık kendisini hissettirir. Kış aylarında ise sıcaklık aşırı derecede düşmez. Sıcaklık 0 C ‘nin altına düşmez. Kış aylarında yağmur yağışı görülür. Ençok yağış kış aylarında düşmektedir. Don olayı çok nadir görülür. Kış sıcaklığı yüksek olmasından dolayı seracılık faaliyetleri yürütülmektedir. Akdeniz İklimi, Türkiye de, Akdeniz Bölgesi, Ege Bölgesi ve Marmara Bölgesi’nin Güney kesiminde görülmektedir.

 *Ege Bölgesi’nde dağlar denize dik uzandığından denizin etkisi iç kesimlere kadar uzanır.

Akdeniz İklimi’nin bitki örtüsü ise Maki‘dir. Maki; kısa boylu, tüylü, bodur ağaçlardır.

KARADENİZ İKLİMİ

Karadeniz İklimi: Yazlar serin, kışlar ılık, her mevsim yağışlı geçen bir iklimdir. Karadeniz iklimi’nde mevsimler arasında çok büyük sıcaklık farkı yoktur. En fazla yağış sonbahar da düşmektedir. Karadeniz İklimi’nde yağış rejimi düzenlidir. Yağış rejimine bağlı olarak akarsuların rejimleri de düzgündür.

Karadeniz İklimi, Karadeniz Bölgesi kıyı kesimleri ile Marmara Bölgesi’nin Kuzeyi’nde görülmektedir. Dağlar denize paralel uzandığı için bu iklim iç kesimlerde görülmez.Orta Karadeniz hariç deniz etkisi iç kesimlere ulaşmaz.

Karadeniz İklimi’nin bitki örtüsü ormandır.

KARASAL İKLİM

Karasal İklim: Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve kar yağışlı geçer. En çok yağış ilkbahar mevsiminde düşer. En az yağış yaz mevsiminde düşer. Bu iklim de, kış ayları soğuk ve kar yağışlı geçmektedir. Don olayı sık görülür.

Karasal İklim, İç Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz Bölgelerinin iç kesimlerinde görülür. Karasal İklim’in bitki örtüsü bozkırdır.

Sert Karasal İklim: Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi’nin Erzurum-Kars Yöresinde görülen bir iklimdir. Karasal İklim ile benzerlik gösterir. Bu iklimde, yazlar serin, kışlar çok soğuk geçer. En fazla yağış, ilkbahar sonu ile yaz başında görülür. Bu iklimin bitki örtüsü ise yaz yağışlarıyla büyüyen uzun boylu dağ çayırlarıdır.İlkbaharda yağmurlar ve eriyen karlarla akarsuların su seviyeleri yükselir. Ancak yazın bir çok akarsu kurur.

*Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı fazla ise orada karasal iklim görülür.

*Marmara Bölgesinde 3 iklim tipi de görüldüğü için bitki çeşitliliği fazladır.

İKLİMİN ETKİLERİ

1-İnsanların;

a-Yeryüzüne dağılışlarını,

b-Ekonomik faaliyetlerini,

c-Yiyecek ve giyeceklerini,

d-Fizyolojik gelişimlerini,

e-Kültürünü,

2-Endüstrinin dağılışını,

3-Konut tipini ve malzemesini,

4-Ulaşımı,

5-Tarımı,

6-Turizmi,

7-Toprak oluşumunu,

8-Göl ve akarsuları,

9-Hayvan türlerini,

10-Erozyonu,

11-Bitki örtüsünü etkiler.